Een politieke coalitie voert luchtaanvallen uit om de militaire positie van IS te ondermijnen. Grootscheepse heropvoedingsprojecten trachten potentiële jihadi’s op het rechte pad te houden. In het Midden-Oosten is er echter nog een front geopend in de strijd tegen IS. De aanvallen vinden plaats in het theater, op televisie, en op social media. Het woord tegen het zwaard.

Direct nadat tijdens een openbaar optreden de onlangs uitgeroepen kalief Abu Bakr al-Baghdadi een duur horloge uit de mouw van zijn zwarte gewaad schudde, gonsde het op Twitter van de foto’s met de kalief als reclameman.

Bron: The Telegraph (klik hier voor volledige artikel)

Naast dergelijke impressionistische grappen, worden er ook uitgebreidere aanvallen geproduceerd. In een Palestijns filmpje dat op YouTube circuleert springen slecht verklede acteurs uit de bosjes om niets vermoedende voorbijgangers door te lichten. Een Libanees wordt ondervraagd over tv-programma's en muzikanten: "Ik weet er niets van. Dat is haram!" antwoordt hij op vragen van zijn bebaarde ondervragers, die zich ondertussen verliezen in mijmeringen over hoe leuk het stappen in Beiroet was voor hun IS-tijd. Kennelijk is zijn antwoord niet goed genoeg, want net als de andere slachtoffers wordt de Libanees weggeleid en onmiddellijk geëxecuteerd. Dan komt er een Jordaanse christen voorbij die tot grote teleurstelling van zijn aanvallers ter plekke sterft aan een hartaanval zodat zij de baraka die ze door zijn executie zouden verkrijgen, mislopen.

Ten slotte nadert een Engels sprekende jongeman. Een IS-strijder met wapperende baard spreekt hem dreigend aan. Nadat de jongeman zijn identiteit, namelijk Israëliër, gegeven heeft mag hij echter ongehinderd doorlopen. Voor elke kijker uit het Midden-Oosten is de boodschap duidelijk: Israël creëerde samen met de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië IS als ultiem wapen in een proxy oorlog tegen Iran. Dat de humor er behoorlijk dik bovenop ligt en weinig subtiel is doet niet ter zake.

In de trailer van een televisieserie van Al-Iraqiyya TV komen dezelfde beelden naar voren. In een carnavaleske voorstelling nodigt een cowboy de kijker uit de bruiloft bij te wonen van de duivel en een joodse schone (prinses, hoer?). Qatar is aanwezig in de vorm van een gast in een versie van het opvallende groene broekpak waarin Sheikha Moza (getrouwd met de vorige emir van Qatar) gesignaleerd is. Uit het huwelijk wordt IS geboren, wat uitbundig gevierd wordt door alle aanwezigen.

De serie is een van de vele korte en langere filmpjes die op de Iraakse staatstelevisie is verschenen in een poging sympathie voor IS te ondermijnen. Een ander filmpje toont een duister bebaarde Semiet die verrukt met slangen speelt. Hij smelt weg als een Iraakse soldaat de deur van zijn schuilplaats intrapt en het zonlicht binnenlaat. Het resultaat is onbedoeld komisch.

Het is belangrijk om te benadrukken dat deze anti-IS satire niet (uitsluitend) uit sjiitische hoek komt. Soennieten maken de strijders van de kalief net zo goed belachelijk. De opkomst van IS is veel meer dan een simpele strijd tussen sjiieten en soennieten, of tussen pro- en anti-Iran krachten.

De complexiteit van het Midden-Oosten komt in de satirische filmpjes duidelijk tot uiting. Zo kaarten de satirische filmpjes universele kritiek op IS aan: aanhangers van IS zijn de hypocrieten binnen de islamitische gemeenschap, zie bijvoorbeeld de naar verleiding en plezier verlangende IS-leden uit het eerste filmpje. Ze worden neergezet als stinkende, bloeddorstige idioten. Zo wordt de domheid van de IS mooi duidelijk gemaakt in het Palestijnse filmpje als een van de IS-strijders zijn makker vraagt om hem te dekken. Als antwoord bindt die hem een blinddoek voor omdat hetzelfde Arabische woord ook bedekken betekent.

De lokale context is echter minstens zo belangrijk. De Joodse prinses-hoer in de Iraakse televisieserie is alleen identificeerbaar door haar grote Davidsster. De Israëliër in de Palestijnse film is daarentegen een spijkerbroek dragende local die Engels met een Israëlisch accent spreekt. In de Iraakse context is de rol van Qatar belangrijker, terwijl Israël in een Koerdisch-Iraakse satirische popsong niet eens genoemd wordt. Daar wordt de nadruk dan weer gelegd op de bijdrage van IS-strijders afkomstig uit de Hidjaz in Saoedi-Arabië en Tsjetsjenië.

De idee dat IS een uiting is van een gewelddadige islam die een existentiële bedreiging voor het Westen vormt is wijdverbreid. Dit berust echter op een verkeerd, want uniform beeld van alle moslims ter wereld. De satire uit de regio dwingt ons dit eenzijdige beeld van het Midden-Oosten aan te passen. Moslims kijken niet overal dezelfde kant op, noch denken ze allemaal hetzelfde over hoe de wereld in elkaar steekt.

De lokale context, plaatselijke stokpaardjes en belangen, en nationale en culturele symbolen geven duiding aan de acties van lokale en internationale spelers in het Midden-Oosten. Dat complexe geheel van factoren vormt de inspiratie voor het maken van de satirische filmpjes. En die moeten, ondanks hun wereldwijde invloed via social media, vooral lokaal begrepen worden. Om deze gelaagdheid te reduceren tot één gemeenschappelijke vijand, om de individuele IS-strijders, hun sympathisanten én hun tegenstanders in de regio onder een hoed te vangen, is kortzichtig en gevaarlijk.

De makers moeten bovendien geprezen worden: te midden van al het dagelijkse geweld durven zij hun nek uit te steken en het eenzijdige mediageweld van artistieke context te voorzien. Op die manier prikken zij dwars door het beeld van de IS-strijder als held heen. In plaats daarvan zetten zij een werkelijkheid neer waarin de idealen van IS-strijders banaal zijn en hun streven naar een betere wereld een gevecht tegen een veld windmolens.