Dat betekent niet dat “de Nederlandse bevolking” geen vragen over islam heeft gesteld. Hoe zit dat? Dit blog legt de vragen in de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) over islam bloot en roept islamologen in Nederland op ze van wetenschappelijk verantwoord commentaar te voorzien.

Waarom ook alweer de NWA?

Eerst even de context: van 1 april tot 1 mei 2015 mocht iedereen op wetenschapsagenda.nl een vraag aan de wetenschap stellen. Het idee achter deze oproep is om burgers meer inspraak te geven in onderzoek dat meer moet aansluiten bij maatschappelijke vraagstukken, in lijn met de Wetenschapsvisie 2025 van het ministerie van OC&W.

Omdat het aantal vragen dat binnenkwam aanvankelijk een beetje tegenviel, snelden in de laatste week van april wetenschappers en onderzoeksgroepen zelf naar wetenschapsagenda.nl om hun eigen vragen in te dienen, omdat zij vermoedden dat de NWA wel eens bepalend zou kunnen zijn voor de verdeling van onderzoeksgeld.

Totaal kwamen er 11.656 vragen binnen, die vervolgens door 5 wetenschappelijke commissies onder de loep zijn genomen en zijn gebundeld in 140 richtinggevende “clustervragen”, die door de kenniscoalitie in 16 “exemplarische routes” zijn ondergebracht waarover dit voorjaar verschillende “routeworkshops” worden georganiseerd. Een soort mega-enquête dus, over wat (sommige) Nederlanders van de wetenschap willen weten, en wat wetenschappers van zichzelf willen weten, uit pure nieuwsgierigheid, en om de schoorsteen te laten roken.

Hoewel de NWA naar eigen zeggen geen “financiële paragraaf” bevat, maakte het ministerie van OC&W eind november bekend dat universiteiten 4-5% van hun onderzoeksbudget moeten besteden aan onderzoek dat bijdraagt aan de NWA. Dat hadden de onderzoekers dus goed aangevoeld. Zie bijvoorbeeld ook het Zwaartekrachtprogramma van NWO, waar aansluiting bij de routes van de NWA als “beleidscriterium” geldt.

Oproep

Taalkundige Marc van Oostendorp deed onlangs een oproep aan zijn collega-wetenschappers om vragen op hun gebied van een (voorlopig) antwoord of in ieder geval van onderbouwd commentaar te voorzien. De vragen in de NWA over taal – totaal 221 – behandelt hij sinds juli 2015 in de schitterende serie “Onverwachte taalvragen in de nationale wetenschapsagenda”. Ook de wiskundigen laten van zich horen, in de persoon van Klaas Piet Hart, die de afgelopen maanden een blog vulde over wiskunde-gerelateerde vragen in de NWA, zo’n 50 stuks.

Laten we eens kijken hoe vaak islam-gerelateerde trefwoorden voorkomen in de totaal 11.656 ingediende vragen, dus vóórdat wetenschappelijke commissies zich erover bogen en de vragen samenbrachten in 140 clustervragen.

* Eén vraag bevat zowel het trefwoord “islam” als “moslim”; deze is uiteraard maar één keer meegeteld.

Twee observaties:

• in slechts 26 van de totaal 11.656 ingediende vragen komen islam-gerelateerde trefwoorden voor. Dat is zo’n 0,22% – een percentage dat in ieder geval niet de dominantie van het onderwerp in het publieke debat weerspiegelt;
  
• in de clustervragen – de richtinggevende vragen die centraal staan in de NWA – komen bovenstaande trefwoorden in het geheel niet voor. De clustervragen waaraan de islam-gerelateerde vragen relatief en indirect de grootste “bijdrage” hebben geleverd, gaan over sociale cohesie en over de verhouding tussen religie en moderniteit (zie overzicht onderaan dit blog). Dat is niet zo verwonderlijk als we naar de taal van het islamdebat in Nederland kijken.

Deze observaties laat ik hier verder voor wat ze zijn: het maakt de 26 islam-gerelateerde vragen an sich niet minder relevant of in aanmerking komend voor een nadere analyse.

Een eerste blik op de 26 geïnventariseerde vragen leert dat over sommige vragen al boeken vol zijn geschreven. Kennelijk is er iets misgegaan in de communicatie tussen wetenschap en publiek. Andere vragen weerspiegelen een wij-zij wereldbeeld, waarbij “wij” staat voor Europees dan wel christelijk, en “zij” voor “moslims”. Hier ligt wellicht een taak voor islamologen om dat wereldbeeld te nuanceren.

Weer andere vragen verraden een duidelijke agenda van wetenschappers zelf om hun eigen onderzoek onder de aandacht te brengen. Die vragen klinken soms, in de woorden van Marc van Oostendorp, als “de publiekssamenvatting van een heel groot NWO-project”. Het lijkt erop dat onder de islamologen vooral deskundigen op het gebied van islamitisch recht en radicalisering zich hebben ingespannen om hun vragen op de wetenschapsagenda te krijgen. Dat maakt de vragen overigens niet minder relevant.

Laat dit blog een oproep zijn aan islamologen in Nederland om, in navolging van de taalwetenschappers en wiskundigen, de 26 islamvragen – hieronder op een rij gezet – van wetenschappelijk verantwoord commentaar te voorzien. Zie het als een manier om uw wetenschappelijke kennis en inzichten met een breed publiek te delen, uw betrokkenheid bij de publieke zaak te tonen en in gesprek te gaan met de vragenstellers. Want dat is uiteindelijk het doel van de NWA. Laat zien dat u iets doet met de islamvragen, in plaats van dat ze ondergesneeuwd dreigen te raken in brede clustervragen en exemplarische routeworkshops.