Geen debat in Nederland wordt al zo lang en intensief gevoerd als het islamdebat. We kunnen ons afvragen of het ooit nog tot iets gaat leiden waar alle partijen zich enigszins mee kunnen verzoenen – gesteld dat alle partijen er ook aan deelnemen, want daar schort het steeds meer aan. Het islamdebat woedt hier al bijna dertig jaar, en voor velen lijkt het weinig op te schieten. Sterker nog, in veel opzichten is het gepolariseerder dan ooit. En dat is een probleem. Zowel voor een gezond (islam)debat, als voor de gehele samenleving.

We zijn geneigd te denken dat in een gepolariseerd debat de extremen het probleem zijn. In het islamdebat zijn dat enerzijds moslimfundamentalisten, die hun opvattingen al dan niet met geweld willen verspreiden en de democratie en de rechtsstaat afwijzen, en anderzijds rechtse populisten, die de islam weg willen hebben uit Nederland en moslimhaat aanwakkeren. Deze extremen worden vooral gevoed door een ongenuanceerde houding van sommige politici, en sensatiezucht van sommige media.

Het probleem met het islamdebat in Nederland is veel breder dan deze simpele zwart-witte tegenstelling. De afgelopen jaren hebben wij gewerkt aan de onlangs verschenen bundel Wordt het nog wat met het islamdebat?. We wilden daarmee auteurs van uiteenlopende scholen en opvattingen, van links tot rechts, laten reflecteren op het islamdebat, resulterend in een boek waarin verschillende visies van uiteenlopende stemmen gebundeld zouden worden.

Waarom? Omdat de verschillende scholen vertegenwoordigd in het islamdebat tot nu toe vooral samenwerken met gelijkgestemden – en dat is een probleem. Met andersdenkenden gaat men hooguit het debat aan, maar vrijwel nooit een samenwerking. Daarmee worden de tegenstellingen in het islamdebat alleen maar groter.

Helaas zijn we er onvoldoende in geslaagd zijn om een meerstemmig boek samen te stellen. De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat met name aan de linkerzijde en in islamitische hoek er weerstand bestaat om samen met (centrum-)rechtse islamkritische denkers in een boek te verschijnen. Dit is een patroon dat we tijdens het samenstellen van onze bundel steeds terug zagen komen.

Hoe komt dit? Een groeiende ideologische onderstroom in het debat speelt hier een grote rol in. Dit bleek ook uit de eerste reacties op ons boek. In plaats van het geheel op inhoud te beoordelen kozen critici ervoor om het met hun identiteitspolitieke bril op de man spelen. Het bewijs dat velen opgesloten zitten in hun eigen bubbel, en maar weinig bereid zijn om hieruit te komen. Soms wilden critici niet eens met ons in gesprek gaan in de media.

De afkeer van afwijkende opvattingen wordt groter, en de wil om het gesprek aan te gaan met andersdenkenden steeds kleiner. Dit probleem zien we niet alleen op rechts en in islamitische kring, maar ook in het midden dat intolerant is tegen diegenen die niet hun perspectief op het onderwerp delen. Als je de moeite doet om te begrijpen waar opvattingen van mensen vandaan komen, en waarom ze op een bepaalde manier denken en handelen, dan is de kans groter dat je nader tot elkaar komt.

Juist nu is het van belang dat deelnemers aan het debat over hun eigen morele gelijk heenstappen en de samenwerking en het gesprek met andersdenkenden opzoeken, in plaats van alleen het debat. De reacties op ons boek zijn misschien wel exemplarisch voor het debat en leiden er alleen maar toe dat bestaande tegenstellingen verder worden aangescherpt – het omgekeerde van wat we beogen met dit boek.

Op woensdag 30 oktober 2019 om 19.00 organiseert LUCIS een boekpresentatie voor de nieuw te verschijnen bundel. Aansluitend volgt een paneldiscussie over het thema met deskundigen en de samenstellers van de bundel . Bijwonen? Reserveer uw kaarten via onze website.