Vanwege het Turks-Griekse vredesverdrag van Lausanne (1923) heeft West-Thracië een speciale status (zie deel I van deze blogserie). Deze status is eigenlijk een voortzetting van het Ottomaanse millet-systeem dat religieuze minderheden verregaande autonomie geeft op religieus terrein. Dit systeem, hoezeer ook gestoeld op de gedachte van religieuze tolerantie, gaat uit van een gesegregeerde samenleving die doet denken aan het verzuilde Nederland van de jaren vijftig.

Dat geldt ook voor het onderwijs. In West-Thracië bestaan behalve openbare scholen ook religieuze scholen voor de moslim- en orthodoxe gemeenschappen. Ook daar gaat de vergelijking met Nederland redelijk op. Anders dan in Nederland mogen islamitische scholen echter – overeenkomstig het Verdrag van Lausanne – onderwijs in hun eigen taal geven. Dat is vooral Turks. De niet-Turkse moslimminderheden in West-Thracië, zoals Pomakken en Roma, hebben weliswaar hun eigen taal, maar zijn te klein in omvang om eigen scholen te vormen; zij krijgen dus onderwijs in het Turks of Grieks.

Hoe onwenselijk de Griekse overheid deze situatie ook vindt, er is weinig aan te doen: een verdrag kun je niet eenzijdig veranderen. Waar de Griekse overheid wel iets in de melk te brokkelen heeft, zijn de openbare staatsscholen.

Omdat steeds meer islamitische kinderen naar openbare scholen gaan vanwege de betere aansluiting bij het Griekse vervolgonderwijs, besloot de overheid een paar jaar geleden om daar tot actie over te gaan. En dat betekende dat er iets moest gebeuren aan het islamonderwijs.Want hoewel openbare scholen geacht worden algemeen godsdienstonderwijs aan te bieden, werden de godsdienstlessen op openbare scholen toch vooral vanuit orthodox-christelijk perspectief gegeven. Aan onderwijs over islam werd weinig aandacht besteed.

Trainingsprogramma “intercultureel religieus onderwijs”

In 2013 kondigde de Griekse overheid daarom een nieuwe onderwijswet af voor de openbare scholen van West-Thracië: islam werd geïntroduceerd als een aparte module in de godsdienstles op de openbare basis- en middelbare scholen, en imams en godsdienstleerkrachten van islamitische scholen zouden worden opgeleid tot docenten op openbare scholen.

Deze opleiding is echter niet alleen bedoeld voor de islamitische godsdienstleerkrachten; ook de (veelal christelijke) godsdienstdocenten werkzaam op openbare scholen moeten eraan meedoen. In het trainingsprogramma is ‘religieuze diversiteit’ het instrument voor ‘intercultureel religieus onderwijs’. In de woorden van Angeliki Ziaka, die het programma in samenspraak met de Faculteiten Theologie en Pedagogiek van de Aristoteles Universiteit van Thessaloniki heeft ontwikkeld: “Wij willen dat iedere Griekse staatsburger de mogelijkheid krijgt om uitgerust te worden met de instrumenten om kritisch te kunnen denken over het overgevoelige onderwerp van religie.”

In 2014 en 2015 werden 66 christelijke docenten en 84 islamitische docenten uit West-Thracie in gezamenlijke trainingsprogramma’s onderwezen in elkaars religie en in de didactiek van religiewetenschap. Zij moesten niet alleen over elkaars godsdienst leren, maar ook over het verschil tussen onderwijs in religie en over religie.

Zo ook Rahme Basha, hoofd van de imams in West-Thracië, die zich net als veel van zijn islamitische collega’s heeft laten omscholen tot godsdienstdocent in het openbaar onderwijs. Deze nieuwe baan biedt immers meer zekerheid. Hij heeft in zijn nieuwe onderwijsaanstelling echter nauwelijks lesmateriaal, en moet dat zelf ontwikkelen, omdat het materiaal van zijn vorige islamitische minderheidsschool niet geschikt is. “Mijn doel als islamdocent is om de studenten op te voeden om een goede staatsburger te zijn,” aldus imam Basha.

Rahme Basha is in de dertig, en hoogblond – hij is een Pomak (“en daar ben ik trots op!”). Na zijn omscholing tot islamdocent is hij ook begonnen aan een bachelor islamitische studies aan de Universiteit van Thessaloniki – niet zozeer om de theologische leerstellingen van de islam te leren, want die kent hij wel als imam, maar vooral om de historische en theologische breedte van de islam te leren kennen.

In de klas

De godsdienstleerkrachten van gemeenschappen die al eeuwen in deze regio samenleefden, zitten nu voor het eerst bij elkaar in de klas. Dat is niet altijd even makkelijk. Een belangrijk onderdeel van de training is wat Ziaka ‘memory management’ noemt, ofwel het omgaan met de beeldvorming die beide geloofsgemeenschappen over elkaar hebben.

Een van de deelnemers vertelde over een incident tijdens de training waarbij de christelijke deelnemers aan hun islamitische collega’s vroegen afstand te nemen van het geweld dat tijdens de Ottomaanse overheersing was begaan tegen de Orthodoxe kerk. Na een stilte zei een vrouwelijke moslimdocent dat een defensieve en apologetische houding naar de geschiedenis niet veel zou opleveren, en dat volgens die logica de christenen dan ook afstand zouden moeten nemen van de wandaden die zij tegen de moslims hadden begaan.

Minder spanningen

Het trainingsproject is nog gaande, maar heeft al twee conclusies opgeleverd. Het is opvallend hoe weinig de beide geloofsgemeenschappen, die al eeuwlang samenleefden in West-Thracië, van elkaars religie weten. En het werd ook duidelijk hoezeer het schort aan didactische kwaliteit op het gebied van godsdienstonderwijs.

Angeliki Ziaka, de programmaleider, spreekt van een ‘veiligheidsventiel’ dat nu is aangebracht op de openbare scholen in West-Thracië: door het geïntegreerde godsdienstonderwijs kunnen sluimerende spanningen tussen de twee gemeenschappen van hun lading worden ontdaan.

Onderschrift coverfoto: privé koranklasje voor vrouwen in West-Thracië. De docent (links) heeft in zowel Griekenland als Turkije gestudeerd. Aan de zijwand hangen islamitische teksten in het Turks, op de andere wand wordt een Koranvers in het Arabisch geprojecteerd. De les is in het Turks, maar de vrouwen en docent spraken ook Grieks (foto: Maurits Berger).