Bijna twee jaar na de omverwerping van president Mubarak, en anderhalf jaar na de eclatante verkiezingsoverwinning van islamisten en salafisten, heeft Egypte dan eindelijk ook een nieuwe grondwet. Is er dan ook sprake van een 'nieuwe republiek Egypte', zoals president Mursi verklaarde op woensdag 26 december 2012?

Eerst een staatkundige vaststelling: een grondwet was nodig voor de president en het parlement om eindelijk aan de slag te gaan. Daarom had president Mursi het referendum over de grondwet er ook doorheen gedrukt. Langer wachten was volgens hem niet meer verantwoord, en daar had hij wellicht ook gelijk in.

Maar wat voor een grondwet heeft Egypte nu dan? Is het inderdaad een 'islamistische' grondwet, zoals bijvoorbeeld een presentator bij BNR Nieuwsradio meldde? Als je de grondwet doorleest (en zowel de Arabische versie als de Engelse vertaling zijn inmiddels online beschikbaar), dan valt vooral op dat er eigenlijk weinig grote verschillen zijn met de vorige grondwet van 1982.

Dat 'de beginselen van de sharia' de bron van alle wetgeving vormen, is onveranderd overgenomen uit de oude grondwet. Nieuw is dat expliciet verwezen wordt naar het religieuze familierecht van christenen en joden, en naar de rol van het islamitische Azhar-instituut, maar dat zijn voornamelijk bevestigingen van een bestaande situatie.

Anders dan in Tunesië, waar is voorgesteld om in de nieuwe grondwet de frase op te nemen dat man en vrouw 'complementair' zijn, staat in de Egyptische grondwet niets vermeld over een mogelijk ondergeschikte positie van de vrouw. Waar met name de liberale oppositie over is gevallen, is dat de grondwet nu vermeldt dat 'de familie' de hoeksteen van de samenleving is, en dat de staat daar de waarborgen voor moet leveren. De grondwet vermeldt onder andere zaken als kinderopvang. Maar de oppositie is bang dat een regering met een duidelijk islamitische signatuur dit artikel zal aangrijpen om de vrouw terug achter het aanrecht te krijgen, of nog verder in een ondergeschikte rol te duwen.

Maar als er dan inhoudelijk zo weinig verschil is met de vorige grondwet, waarom dan alle commotie over deze nieuwe grondwet? Daarvoor zijn twee redenen. De eerste reden is dat de nieuwe grondwet nog te veel op de oude grondwet lijkt: volgens de liberalen is de nieuwe grondwet nog veel te islamitisch, en volgens de salafisten is de nieuwe grondwet nog niet islamitisch genoeg. Anderhalf jaar armpje-drukken heeft dus tot een patstelling geleid.

Een andere reden voor de heftige debatten van het afgelopen half jaar is dat deze niet zozeer gingen over de inhoud van de grondwet, maar dat de grondwet een speelbal was van de strijd om de nieuwe machtsverhoudingen. Egypte heeft grofweg het staatsmodel van Frankrijk, met de trias politica van president en regering, parlement en rechtspraak. Sinds de omwenteling in januari 2011 zijn wij vooral getuige geweest van een worsteling tussen deze machten: een president die aankondigt dat zijn decreten niet door de rechter getoetst kunnen worden, een rechterlijke macht die weigert de supervisie te voeren over het grondwetreferendum, en een parlement dat klem zit en haar stem via demonstraties laat horen. Kortom: wie heeft het voor het zeggen, en op welk terrein, en wie mag door wie gecontroleerd worden?

Deze machtsverhouding had in de grondwet geregeld moeten worden, maar dat is niet gebeurd. In de komende jaren zal deze machtsstrijd zich dus nog voortzetten. De uitkomst daarvan zal de toekomst van de 'nieuwe republiek Egypte' bepalen, veel meer dan de grondwet die nu is aangenomen.