leidenislamblog

Tadzjikistan: Hofleverancier van IS? Een fietser op 'Pamir highway' ©Getty images

Tadzjikistan: Hofleverancier van IS?

Na de dood van vier fietstoeristen in Tadzjikistan in juli stond deze Centraal-Aziatische republiek opeens vol in de schijnwerpers. In de media omschreven experts het land als een ‘broeinest van terreur.’ Dat beeld doet geen recht aan de werkelijkheid.

Tadzjikistan is een voormalige Sovjetrepubliek die grenst aan Afghanistan en China. De regio wordt vaak geportretteerd als politiek instabiel, met gevaar voor grensoverschrijdende terreurbewegingen vanuit Afghanistan, Pakistan en de Chinese autonome regio Xinjang.

Direct na de aanslag op de fietstoeristen berichtten verschillende media over Tadzjikistan als een van de ‘niet zo frisse Stannen’ waar een aanslag verwacht kon worden (zie bijvoorbeeld de aflevering op 30 juli van de dagelijkse talkshow ‘M’). Dit is een grove generalisatie die niet getuigt van veel achtergrondkennis over Centraal-Azië. Zonder dat wat gebeurd is te bagatelliseren, pleiten wij voor meer nuance en minder vooringenomenheid in de berichtgeving over Tadzjikistan.

Tadzjikistan is altijd de armste republiek van de Sovjet-Unie geweest. Nadat het land in 1991 onafhankelijk werd raakte het verwikkeld in een jarenlange burgeroorlog. In 1992 kwam president Emomali Rahmon aan de macht. Tot op heden houdt zijn autoritaire regime alle touwtjes stevig in handen. Onder het mom van de bevordering van regionale stabiliteit zijn internationale hulporganisaties al decennialang actief in Tadzjikistan.

Toch blijft de armoede aanzienlijk, en is het moeilijk om in Tadzjikistan een degelijke inkomstenbron te vinden. Vooral op het platteland zijn de leefomstandigheden zwaar. Om families te onderhouden, migreren veel mannen naar Rusland om te werken. Daar belanden zij in een xenofobische en racistische omgeving, worden slecht betaald en leven vaak samengepropt in kleine flatjes in de buitenwijken van Russische steden.

De inkomsten uit arbeidsmigratie zijn belangrijk voor de Tadzjiekse economie en droegen in 2013 voor meer dan 50% bij aan het bruto nationaal product van het land. Naast arbeidsmigratie en de export van aluminium en katoen is toerisme in toenemende mate een bron van inkomsten voor het land. Tadzjikistan ligt aan de historische ‘zijderoute’ en biedt mooie natuur, hooggebergten en geïsoleerde dorpjes. Je kunt er goed backpacken, wandelen, en ja, ook fietsen. De route die fietsers uitstippelen gaat meestal door het hooggebergte in het oosten van Tadzjikistan, de Pamir, die de fietsers afgelopen juli net achter zich hadden gelaten.

Is er in Tadzjikistan een voedingsbodem voor terrorisme? Ongelijkheid, onvrede en armoede kenmerken de Tadzjiekse samenleving en kunnen radicalisering in de hand werken. Daarnaast is de Tadzjiekse overheid er al jaren op gebrand om alles wat in haar ogen gerelateerd is aan religieus extremisme aan banden te leggen. Zo is het verboden om baarden en hoofddoeken in overheidsinstellingen en universiteit te dragen.

De ver doorgevoerde overheidscontrole in Tadzjikistan kan zeker als een katalysator van radicalisering werken. Tegelijkertijd zijn veel mensen bang voor een (nieuw) groot conflict zoals een burgeroorlog en is er in het algemeen weinig publiek protest tegen het huidige regime. Het merendeel van de bevolking is politiek inactief.

Sommige jongere Tadzjieken die als arbeidsmigrant naar Rusland zijn vertrokken voelen zich aangetrokken tot de boodschap van radicale groeperingen zoals IS. Zij zetten zich wel af tegen het Tadzjiekse regime en de interventies van Westerse mogendheden in Syrië. Een deel van hen is vertrokken naar IS-gebied.

Hoewel de Tadzjiekse overheid teruggekeerde IS-reizigers nauwlettend probeert te volgen, is er weinig bekend over hen. Volgens een artikel uit NRC Handelsblad van begin augustus is Tadzjikistan uniek omdat er een “jihad-pardon” bestaat voor terugkeerders: zij kunnen amnestie krijgen door berouw te tonen en mogen terugkeren naar Tadzjikistan. Een politicoloog geciteerd in het artikel stelt dat het pardon is ingegeven door praktische redenen: het aantal jihadisten is simpelweg te groot. Bijna de helft van de terugkeerders die amnestie krijgt vertrekt echter opnieuw naar conflictgebieden in Syrië en Irak.

Er is dus wel degelijk sprake van radicalisering in bepaalde hoeken van de Tadzjiekse samenleving. Op basis van jarenlange ervaring in het land menen wij echter dat het merendeel van de bevolking zich ver houdt van het gedachtengoed van IS en de islam op een vredige manier belijdt. De groep die radicaliseert, zo’n 1000-1500 mensen, is procentueel – op een bevolking van 8,7 miljoen die voor meer dan 90% de islam aanhangt – toch gering.

0 Comments