leidenislamblog

Turkse intellectueel in "Winterslaap" - tweede Gouden Palm voor Turkse filmregisseur

Turkse intellectueel in "Winterslaap" - tweede Gouden Palm voor Turkse filmregisseur

Met zijn film Kış Uykusu (Winterslaap) won Nuri Bilge Ceylan vorige maand als tweede Turkse filmregisseur een Gouden Palm in Cannes. Petra de Bruijn recenseert en vergelijkt Ceylans werk met dat van Yılmaz Güney, die in 1982 een Gouden Palm won.

Hoewel het grote publiek in Turkije weinig waardering heeft voor de trage artistieke filmstijl van Ceylan (1959), is iedereen er trots op dat hij, een Turk, de meest prestigieuze Europese filmprijs heeft gewonnen. Zelfs president Gül en premier Erdoğan hebben hem persoonlijk gefeliciteerd.

Winterslaap vertelt in drie en een half uur het verhaal van de gepensioneerde rijke acteur Aydın (gespeeld door Haluk Bilginer) die samen met zijn zus en zijn veel jongere vrouw een hotel in Cappadocië, een landstreek in centraal-Anatolië, runt. Aydın is de zelfingenomen stadse intellectueel, die na zijn pensionering, zoekend naar nieuwe zingeving, zijn omgeving terroriseert. Hij stelt zich neerbuigend en superieur op, waardoor iedereen wel een reden heeft om hem te haten. Net als in zijn andere films toont Ceylan de afstand tussen individuen en de dominante rol die mannen in de Turkse maatschappij spelen.

In eerdere films vertelde Ceylan zijn verhaal vooral door middel van sterke, betekenisvolle beeldtaal. In Winterslaap gebruikt hij voor het eerst ook lange dialogen. Voor deze film heeft hij zich laten inspireren door drie verhalen van de negentiende-eeuwse Russische schrijver Anton Tsjechov, waarna hij het script via improvisaties verder heeft opgebouwd. Ceylan werkt meestal met amateurs omdat zij volgens hem natuurlijker spelen. Vanwege de nadruk op dialoog heeft hij in deze film voor professionele acteurs gekozen.

Ceylan is de tweede Turkse filmregisseur die een Gouden Palm heeft gewonnen. In 1982 won Yılmaz Güney (1937-1984) de prijs voor zijn film Yol (De Weg). De overeenkomsten en verschillen tussen deze twee filmmakers illustreren de ontwikkeling die de Turkse film en het Turkse intellectuele leven hebben doorgemaakt.

Güney was een van de eerste Turkse regisseurs die, in een tijd waarin de Turkse commerciële filmindustrie hoogtij vierde, een ander beeld liet zien. Geïnspireerd door het Italiaanse neorealisme maakte hij films over de armoede en achterstelling van zijn geboortestreek, het Koerdische zuidoosten van Turkije. Vanwege zijn communistische sympathieën, het aan de kaak stellen van de achtergestelde positie van het Turkse platteland en het gebruik van Koerdisch in zijn films heeft hij jaren in de gevangenis doorgebracht. Net als een van de hoofdpersonen uit de film Yol keert hij na een verlof niet meer terug naar de gevangenis en vlucht hij naar Frankrijk. De films van Güney mochten jarenlang niet in Turkije worden vertoond; pas sinds het eind van de jaren negentig is dat weer mogelijk.

Yol vertelt het verhaal van vijf gevangenen die tijdens hun verlof naar hun familie mogen. Ze komen allen uit Anatolië. Een van hen strandt al snel omdat hij zijn papieren kwijt raakt. De anderen raken verwikkeld in familiekwesties en de Koerdische opstand. De meest aangrijpende scène toont hoe een van de hoofdpersonen, Seyit, zijn overspelige vrouw Zine door het noodlot laat straffen. De vrouw is door haar vader maanden in een stal gevangen gehouden in het door de hevige kou en sneeuw van de buitenwereld afgesloten bergdorp. Seyit wordt geacht haar te doden. Hij besluit haar niet te doden, maar neemt haar mee op een tocht over de bergpas naar de dichtstbijzijnde provinciestad terwijl hij weet dat ze dit niet zal overleven.

Hoewel het overbrengen van een maatschappelijke en politieke boodschap voor zowel Güney als Ceylan geen hoofdzaak is, vertellen beide films iets over de Turkse maatschappij waarin de makers leven. Güney schetst een beeld van het leven in Zuidoost-Anatolië waarbij hij de nadruk legt op het tonen van ellende en hij de toeschouwer zelf een conclusie laat trekken. Ceylan toont ook de afstandelijkheid en scheefgroei binnen huwelijks- en familierelaties en volgt hierin het pad dat de Turkse kunstfilm met Güney is ingeslagen. Waar Güney misstanden in de Turkse maatschappij aan de orde stelt, schildert Ceylan vooral individuele onvermogens in menselijke relaties. Turkije ontwikkelde zich in deze periode van een maatschappij waarin sociale cohesie sterk was naar een meer individualistische samenleving; de Turkse kunstfilm volgt deze trend.

Eerder won Ceylan in Cannes al de volgende prijzen:

- juryprijs voor Uzak (Afstandelijk) in 2002 en voor Bir Zamanlarda Anadolu’da (Lang geleden in Anatolië) in 2011
- de prijs voor de beste acteur voor Uzak (Afstandelijk) in 2002
- de prijs voor de beste regisseur voor Üç Maymun (Drie Apen) in 2008.

Winterslaap zal in de loop van het jaar in bioscopen en filmhuizen worden vertoond.

Yol is via deze YouTube-link integraal te zien (met Franse ondertiteling).

0 Comments