Tien jaar na de troonsbestijging van koning Mohammed VI zette de Arabische Lente in 2011 de Arabische wereld op zijn kop. Dankzij een aantal hervormingen in het voorgaande decennium leek Marokko de crisis redelijk te doorstaan. Helaas moeten we tien jaar later, bij het verschijnen van de vierde editie van de Geschiedenis van Marokko, concluderen dat op veel punten de Arabische Lente in Marokko niet heeft gebracht wat werd verhoopt.

Persvrijheid is een belangrijke graadmeter voor het democratische gehalte van de regering. Bij zijn aantreden in 1999 verklaarde Mohammed VI de persvrijheid te garanderen. De nieuwe grondwet van 2011 bekrachtigde het principe van vrijheid van meningsuiting. In de praktijk bleken er echter nogal wat restricties. Aanvankelijk probeerde de overheid ongewenste artikelen te treffen door een verschijningsverbod of hoge boetes. Ook door het dreigen met een advertentieboycot werden kranten en tijdschriften gedwongen tot zelfcensuur.

Na 2010 zien we de snelle opkomst van digitale media. Daar waar de gedrukte pers zich op straffe van opheffing gedwongen zag binnen de vastgestelde lijnen te bewegen, werd grotere vrijheid gezocht in de digitale ruimte: blogs, websites, Facebook en Twitter. De traditionele sancties tegen gedrukte pers werkten hier niet meer. Nu werden journalisten rechtstreeks aangevallen door vaak vage en onbewezen beschuldigingen van financiële malversaties of seksueel wangedrag. Zo werd bijvoorbeeld geprobeerd Maati Monjib, historicus, mensenrechtenactivist en oprichter van de vereniging van onderzoeksjournalisten, de mond te snoeren. Na een lange hongerstaking en een grote internationale steunactie kwam hij vrij, maar veel anderen worden nog steeds vervolgd.

Dat geldt bijvoorbeeld voor de journalisten Omar Radi en Soulaiman Raissouni. Beide mannen zitten inmiddels ruim een jaar in de gevangenis en in solitaire opsluiting. Er lopen verschillende aanklachten tegen hen, waaronder samenwerking met buitenlandse inlichtingendiensten en seksueel misbruik. Collega-journalisten in binnen- en buitenland steunen de eis voor een eerlijk proces. Vooralsnog zijn de Marokkaanse autoriteiten niet te vermurwen. Inmiddels wordt gevreesd voor het leven van Raissouni, wiens gezondheid na een maandenlange hongerstaking zeer verslechterd is.

Ook de ontwikkelingen in het Rif-gebied waren teleurstellend. Na het aantreden van Mohammed VI had de Rif-regio in Noord-Marokko aanvankelijk hoop dat er meer aandacht zou zijn voor de ontwikkeling van de streek. Er werden veel mooie beloften gedaan, maar daar bleef het veelal bij. De onvrede kwam tot een uitbarsting in oktober 2016. De gewelddadige dood van visverkoper Mohcine Fikri op 28 oktober in Al Hoceima was de aanleiding voor protesten en betogingen die gaandeweg zouden uitdijen tot een langdurige protestbeweging onder de naam Hirak (beweging). Deze verspreidde zich ook naar andere plaatsen in de Rif en daarbuiten. In plaats van te luisteren naar de klachten reageerde de overheid met hardhandig ingrijpen en langdurige gevangenisstraffen voor de leiders. Kritische reacties vanuit het buitenland werden afgedaan als bemoeienis met binnenlandse zaken.

Op het terrein van vrouwenrechten is er ook nog een wereld te winnen. Want zestien jaar na de laatste hervormingen van de Moudawwana, de Marokkaanse familiewet, heeft Marokko zijn reputatie als een van de leidende landen als het gaat om vrouwenrechten niet helemaal waargemaakt. Van meet af aan waren er sociale, juridische en politieke belemmeringen voor de daadwerkelijke implementatie van de nieuwe familiewet. Bovendien dicteert het traditionele rollenpatroon nog altijd het sociale leven. Niet de wet, maar de verwachtingen van de familie en de samenleving zijn vaak leidend. Ondanks de vooruitgang die de afgelopen jaren op tal van terreinen is geboekt, is de positie van vrouwen in Marokko verre van gelijkwaardig, en dus blijven Marokkaanse vrouwen hun strijd voortzetten op twee fronten: binnenshuis en in de patriarchale Marokkaanse samenleving.

De grootste teleurstelling van het afgelopen decennium is echter waarschijnlijk dat het met de economie van Marokko redelijk goed gaat, maar dat slechts een minderheid hiervan profiteert. Zonne-energie in de Sahara, een grote haven met industriegebied rond Tanger, bloeiend en gediversifieerd toerisme en een goede infrastructuur van wegen en spoorlijnen bieden tal van mogelijkheden. De grootste profiteur van dit alles is echter de koning en een kleine groep getrouwen die via een ingewikkeld systeem van holdings zijn tentakels over de gehele Marokkaanse economie heeft uitgespreid. De werkloosheid onder met name jongeren blijft intussen groot. Toekomstmogelijkheden zijn er weinig tenzij je over goede kruiwagens beschikt. Geen wonder dat de wens om te vertrekken naar het beloofde continent Europa onverminderd groot is.

Natuurlijk is het niet allemaal kommer en kwel. Geschiedenis van Marokko laat zien dat Marokko een land is met een rijke geschiedenis, die overal haar sporen heeft nagelaten in cultureel en demografisch opzicht Het is een land met een redelijk stabiele regering en het kent traditioneel een vorm van beleving van een tolerante en pluriforme Islam. Bovendien beschikt het land over een groot potentieel voor ontwikkeling, maar dan is een grondige en structurele herziening van de bezitsverhoudingen wel een voorwaarde.

Meer lezen over Marokko? De nieuwe, vierde editie van Geschiedenis van Marokko is nu beschikbaar en in te zien op de website van Uitgeverij Bulaaq.