Er zijn talloze websites over islam, video’s waarin (zelfbenoemde) islamitische geleerden theologische kwesties aansnijden en Facebookpagina’s die religieuze adviezen posten in oneliners. Allemaal claimen ze dat ze de ‘juiste boodschap’ verkondigen. Maar hoe weet je nu als moslim op wie je kunt bouwen en welke meningen je kunt vertrouwen als het over islamitische kwesties gaat? Online zijn er op verscheidene plaatsen discussies onder moslims te vinden waarin wordt gedebatteerd over wie er al dan niet te vertrouwen is. Marokko.nl is zo’n website. In de speciale groep ‘islam & ik’ bespreken leden van het forum theologische kwesties, gerenommeerde sjeiks en nieuwe geleerden.

In sommige discussies in de groep proberen deelnemers te achterhalen welke personen ze wel en niet kunnen vertrouwen. Een van de discussies over de betrouwbaarheid van de website al-yaqeen.com mondde uit in een fel debat over de invloed van Sayyid Qutb (1906-1966), Egyptische ideoloog van de Moslimbroederschap, op de sjeiks verbonden aan de website. Zo stelt een van de leden van Marokko.nl dat de redactie van al-yaqeen.com het gedachtegoed van Qutb zou ondersteunen. Omdat hij de ideologie van Qutb zelf verwerpelijk vindt, kwalificeert hij de website al-yaqeen ook als onbetrouwbaar.

Voor sommigen is de onzekerheid over de betrouwbaarheid van onlinebronnen een reden om uiteindelijk niet meer online op zoek te gaan naar religieuze kennis. Anderen hebben een ambivalente houding ten opzichte van het internet. Een voorbeeld hiervan is Bilal. Hij heeft een achtergrond in de ICT en ik sprak hem via WhatsApp. Hij vertelde dat hij alleen deelneemt aan discussies over theologische onderwerpen. Hij schrijft: ‘wanneer het theologische onderwerpen zijn, met bronverwijzing en respect voor de uitleg van de geleerden, dan steek ik er veel van op, ook van hoe de forumgebruiker het wil brengen.’ Voor Bilal is het dus belangrijk dat medegebruikers een zeker respect hebben voor de opvattingen van geleerden en dat de bronverwijzing in orde is. Zo kan hij zelf ook nog stukken nalezen.

Over het algemeen beschouwt Bilal het forum Marokko.nl en websites over de islam als een bron van inspiratie. Hij deelt wat hij online vindt met zijn familie en vrienden. Tegelijkertijd vertelt hij dat hij zich soms liever beperkt tot het lezen van boeken en eventueel het kijken van een programma op de nationale Marokkaanse islamzender. Toen ik Bilal vroeg of hij in de moskee weleens sprak over het gebruik van bepaalde websites, sociale media en internet in het algemeen, antwoordde hij teleurgesteld: ‘Ik had graag interactie gehad in de moskee, maar hier is weinig ruimte voor heb ik gemerkt.’ Hij wijt dit onder andere aan de generatiekloof: de imam en het bestuur van de moskee die hij bezoekt zijn wat ouder en maken zelf geen of nauwelijks gebruik van sociale media en het internet.

Andere moskeeën besteden wel aandacht aan de invloed van sociale media op het religieuze leven. Een voorbeeld daarvan is het Leidse Islamitisch Centrum Imam Malik, dat samen met het ook in Leiden gevestigde Islamitisch Centrum Al Hijra op Facebook adverteert met de volgende Ramadanlezingen:

Initiatieven zoals de bovengenoemde lezing van Rafik Dahman zijn ontwikkeld om overzicht aan te brengen in het oerwoud van online aangeboden religieuze kennis. Een ander initiatief is dat van de website sahih.nl. De redacteuren van deze website adverteren met het delen van de ‘betrouwbare islam’. De website is in 2014 opgericht en heeft als visie: ‘Sahih staat voor de authentieke smaak van de Islam die niet te leren is uit boeken of op internet, maar wordt overgedragen bij de geleerden, van hart tot hart.’ Allerlei kwesties worden vanuit de perspectieven van de vier islamitische rechtsscholen bekeken. Sahih maakt volop gebruik van digitale middelen, zoals chat via de website, Facebook en een eigen YouTube-kanaal. De belangrijkste boodschap is dat sahih.nl moslims alleen in contact wil brengen met geleerden die op de klassieke manier zijn geschoold en betrouwbare kennis overbrengen.

Wiens religieus oordeel of advies je kunt volgen is lastig te bepalen, vooral in de virtuele wereld waarin het nooit zeker is wie een website host of religieuze adviezen schrijft. Jongeren zoals Bilal hebben hun eigen standaarden op basis waarvan ze religieuze adviezen of meningen over geleerden proberen te evalueren. Moskeeën bieden in bepaalde gevallen lezingen en workshops aan over het gebruik van sociale media en het internet. En sahih.nl heeft tot doel alleen klassiek geschoolde geleerden aan het woord te laten. Zo proberen individuele moslims, moskeeën en websites op eigen wijze standaarden te ontwikkelen om betrouwbaarheid te waarborgen en te toetsen.