Ik heb nogal ambivalente gevoelens bij de moslimahoofddoek. Dit weekend ging ik met onze honden wandelen in een natuurgebied en tijdens de wandeling kwam ik twee gehoofddoekte vrouwen tegen die op een bankje zaten, de ogen geloken. Ik groette hen desalniettemin en een ervan groette zeer schuchter terug. Ik was immers een man. Ik was geïrriteerd.

Ooit had ik een twistgesprek met een Tunesische moslima die de salafistische zaak was toegedaan. Ze was gehoofddoekt en weigerde mannen de hand te schudden om ongewenste intimiteiten te voorkomen. Ik zei dat ik dat onzin vond omdat het niet mijn intentie was haar erotisch te benaderen en dat ik daarom vond dat haar islam volgens mij een islam van wantrouwen was. Ze zweeg, ze leek uit het lood geslagen en geagiteerd, misschien wel omdat ik geen enkele warmbloedige belangstelling voor haar toonde.

Maar als ik de wederwaardigheden van Fatima Elatik, PvdA politica, op haar Facebookpagina lees en foto’s van haar zie, vind ik die hoofddoek zo ongelooflijk goed bij haar passen. Bij haar voel ik geen enkele weerstand. De islam is een raadsel. Niet alleen voor de belijders van die godsdienst maar ook voor de beschouwers ervan.

Halsema en Bouazza: beschouwers van de islam

Femke Halsema en Hassnae Bouazza zijn van die beschouwers en juist vanwege hun fascinatie voor de islam hebben ze een serie interviews gehouden met moslima’s in de islamitische wereld, die we deze maanden op TV kunnen zien. De titel van de serie is bizar genoeg Seks en de Zonde, een mene tekel van wat we te zien krijgen.

Islam: opdragen aan God

De serie heeft tot een enorme ophef geleid onder zowel het moslim- als het niet-moslimpubliek. Moslima Bibi Maryam Amjar-Schobbers richtte zich in een brief tot programmamaakster Halsema. De portee van haar schrijven was dat zij zich in geen enkel opzicht herkende in de interpretatie van de twee programmamaaksters van de islam en moslima’s in het bijzonder. Bibi “onderwierp zich niet aan een geloof,” maar “droeg zichzelf op aan God” en dat was haar genoeg. Niks mannenonderdrukking.

Islam: je snapt het toch niet

Bekeerlinge Annemarieke is veel feller van toon. Zij verwerpt aanpak en interpretatie van de serie volkomen: “Om aan iemand uit te leggen waarom moslimvrouwen zich houden aan de regels van de islam is hetzelfde als om aan een blinde uit te leggen wat bijvoorbeeld de kleur rood is.” Annemariekes stelling maakt debat helaas onmogelijk. Ben je geen moslima, dan snap je er toch niets van. Maar veelzeggend is dat ze reageert en haar religie uit de grond van haar hart verdedigt.

Problemen liggen niet alleen aan islam

Dan is er Tineke Bennema, geen moslima, maar wel iemand die jaren in een islamitische omgeving, Palestina, geleefd heeft. Haar verwijt aan de programmamaaksters is dat zij de islam in een onevenredig kwaad daglicht stellen. Alle vrouwenproblemen wijten aan die ene islam getuigt van een al te beperkte visie. Zijn het niet vooral gebrek aan onderwijs en armoede die er debet aan zijn? En is het niet Malala die als moslima opkomt voor vrouwenrechten in Pakistan en in de rest van de islamitische wereld? Bennema verwijt de programmamaaksters dat ze het kind met het badwater weggooien en dat dat met name komt door hun vooringenomen visie op de islam.

Halsema en Bouazza’s islam: hardvochtig en dwingend

En is dat laatste waar? Wat was de aanleiding van Halsema en Bouazza om hun serie op te zetten en vorm te geven? In haar reactie op Bibi’s brief stelde Femke Halsema dat de aanleiding tot haar serie de vraag was wat vrouwen ertoe bracht trouw te zijn aan “een religie die vaak zo hardvochtig is.” In diezelfde brief maakt ze melding van de vermeende geloofsdwang die de islam zou kenmerken. Ook op de website van Femke Halsema wordt melding gemaakt van die hardvochtigheid.

En daarmee worden de hartstochtelijke en afwijzende reacties van de vele moslima’s en niet moslima’s verklaard op de serie. De basis van de serie is namelijk een even hartstochtelijke als afwijzende interpretatie van de islam. Femke en Hassnae, de islam overwegend, konden er maar niet over uit dat vrouwen zich aan die “hardvochtige” godsdienst kunnen onderwerpen.

Daarmee hebben zij negatief stelling genomen tegen de islam en ook de vrouwen die zij, overigens zeer verdienstelijk, interviewden, worden alle gekenmerkt door rebellie tegen door mannen gedomineerde samenlevingen als die van Marokko en Saoedi-Arabië.

Het staat beide vrouwen natuurlijk vrij deze stelling te betrekken, maar daarmee doen ze zichzelf als geloofwaardige programmamaaksters en de vele moslima’s die zich zeer goed in de islam kunnen vinden, geen recht. Ze zijn inderdaad ideologisch vooringenomen en daarmee hebben ze veel irritatie over zich afgeroepen. Hen werden zelfs Wildersiaanse opvattingen verweten. Wilders’ mening over de islam verschilt immers weinig van die van de beide vrouwen: hardvochtig en dwangmatig.

“In de religie is geen dwang”

Halsema en Bouazza, beiden publieke figuren en actief in het maatschappelijke debat, hebben zich niet gehouden aan het principe van neutraliteit. Ze hadden moslima’s vanuit een onbevooroordeelde positie kunnen bevragen naar hun beleving van de islam en ze hadden dan ook iemand als de vrouw van de Turkse premier Erdoğan kunnen interviewen of de eerder genoemde Bibi. Dan was het resultaat veel representatiever geweest voor waar “de moslimvrouw” voor staat.

Uitgangspunt had dan Koranvers 2: 256 kunnen zijn: “In de religie is geen dwang,” implicerend dat de islam vrijheid garandeert. Dus ook voor vrouwen. Dat had de serie een positieve basis gegeven en een beeld gegeven van vrijheid en natuurlijk ook onvrijheid in de islamitische wereld.

Publieke intellectueel of publieke politica?

Een publieke intellectueel zijn is iets anders dan een publieke politica zijn. Halsema en Bouazza streefden naar het eerste maar betoonden zich het tweede. Daarmee hebben ze (on)gewild de toch al zo negatieve beeldvorming van de islam in dit land en het westen alleen maar versterkt.

Dit artikel verscheen eerder op Nieuwwij.nl (3 juni 2014).

Lees ook de reactie van Femke Halsema en Hassnae Bouazza op het artikel van Jan Jaap de Ruiter, en de reactie van Jan Jaap daarop.

Aflevering 5 - “De oprukkende islam” - van Seks en de Zonde is a.s. zondag 8 juni van 20.12 - 20.58 uur te zien op Nederland 2.