leidenislamblog

ISIS is juist een zeer moderne beweging

ISIS is juist een zeer moderne beweging

Uitleg over ISIS zit er vaak naast. De beweging is revolutionair en past in patronen die zich in de regio voltrekken, meent Maurits Berger.

Het is veelzeggend hoe snel we in het Westen terugvallen op historische en religieuze verklaringen om de gebeurtenissen in het Midden-Oosten te duiden. De commentaren over de opmars van ISIS in Irak staan bol van verwijzingen naar islam (het zou een eeuwenoud religieus conflict betreffen tussen soennieten en sjiieten) en het koloniale verleden (in de Eerste Wereldoorlog werden de onnatuurlijke, want koloniale grenzen van het huidige Midden-Oosten getrokken).

In de nadagen van de aanslagen in New York, en later in Europa, gebeurde hetzelfde: commentatoren tuimelden over elkaar heen met hun beste interpretaties van de islam, want daarin dacht men de oorzaak van deze gebeurtenissen te vinden.

Kenmerkend van deze westerse verklaringen is dat zij verwijzen naar externe factoren. De mensen om wie het gaat spelen hierin nagenoeg geen rol: zij zijn gereduceerd tot fanatici die slachtoffer zijn van een postkoloniaal verleden of domweg achter ophitsende imams aanlopen of haatdragende boeken letterlijk nemen.

Daarmee doen we deze mensen onrecht. Zij zijn geen gevolgschade van geschiedenis en religie, maar zijn de producten van hun eigen toedoen en hebben hun eigen lot in handen. De vele opstanden in de Arabische Lente zijn daar een goed voorbeeld van: de Arabische menigten gingen zelf de straat op, verwoordden hun eigen ongenoegen en onttroonden hun eigen leiders. Daar kwam geen koloniaal verleden, westen of CIA aan te pas. Helemaal zelf gedaan. En dat geldt ook voor ISIS.

Als je de weinige foto’s die bestaan van ISIS bekijkt, zie je twee soorten beelden. De eerste is het eigen propagandamateriaal met beelden van stoere mannen die wijdbeens poseren of in rijen marcheren en die vooral kracht, organisatie en doelgerichtheid willen uitstralen.

Het andere beeld dat je veel ziet is van groepen burgers, van wie sommigen met wapens, die juichend onder wapperende ISIS-vlaggen staan. Opvallend is dat het bijna alleen jongeren zijn, zo tussen de 15 en 25 jaar.

En daar ligt de eerste verklaring: deze leeftijdsgroep vertegenwoordigt gemiddeld 60 procent van de bevolking in het Midden-Oosten. In een regio die al jaren wordt geteisterd door burgeroorlogen, politieke malaise en economische crisis, en waar je als jongere nergens terecht kunt, is dat een demografische tijdbom. Die is al enige tijd geleden ontploft, als een fragmentatiebom – en ISIS is een van de explosies.

Een tweede en heel belangrijke verklaring is, inderdaad, islam. Maar niet islam als theologische leerstellingen waarmee we deze gebeurtenissen kunnen verklaren, maar juist andersom: de islam biedt een raamwerk waarmee moslims hun leefwereld verklaren, problemen formuleren en oplossingen vinden. De islam als bron van zingeving en uitleg van deze verwarrende wereld is al enkele tientallen jaren in opkomst.

Op allerlei manieren proberen moslims, kijkend door een islambril, greep te krijgen op hun leven en hun omgeving en daar orde in aan te brengen. Dan wordt begrijpelijk dat wordt gesproken van een kalifaat waar eindelijk rechtvaardigheid zal heersen. Er bestaat geen model van een kalifaat – zelfs de geleerden en intellectuelen zijn er niet over uit – maar voor deze jongeren is het kalifaat hun utopie van orde en recht, waar zij het voor het zeggen hebben en niet die gehate onderdrukker of corrupte politici. In deze utopie bestaat ook het ideaal van de gemeenschap der moslims die geen staatsgrenzen nodig heeft.

Het gaat dus niet om historische of religieuze conflicten, maar om een hypermoderne, revolutionaire beweging die past in patronen die zich al jaren in de regio voltrekken. Daarin past ook de tegenstelling tussen soennieten en sjiieten. Tien jaar geleden zou ik dit onderscheid nimmer relevant gevonden hebben voor de perikelen in het Midden-Oosten. Zelfs Hezbollah, de meest sjiitische en militante beweging in de regio, positioneerde zich niet als anti-soennitisch.

Maar nu is het anders. De twee machtige en rijke landen met een sjiitische meerderheidsbevolking, Iran en Irak, worden als bedreigend gezien in de regio. Binnen Irak heeft de sjiitische meerderheidsregering bovendien sinds 2009 de soennitische minderheid gemarginaliseerd – een derde verklaring voor het succes van ISIS. Bekeken door een islamitische bril is het onderscheid tussen vriend en vijand dan opeens heel overzichtelijk.

Deze dramatische gebeurtenissen doen wij geen recht met historische of theologische uitleg. Daarmee onderschatten we wat deze mensen beweegt.

Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad (24 juni 2014).

15 Comments

Simin

Het zou heel fijn zijn als Peter kon aantonen waar in de Quran is het aanvallen naar andere landen, onthoofden van burgers en levend verbranden van krijgsgevangenen terug te vinden is. Ook goed om ons te laten weten in welke historische bron heeft hij gelezen dat de Profeet Muhammad ooit in een expeditie buiten de Arabische schiereiland deel heeft genomen.

Peter

Om de islam niet enkelvoudig te hoeven betichten van terreur en liederlijk geweld, zijn we in Nederland gewend geraakt aan de opmerkingen dat ‘het geweld van ISIS niets met de islam heeft te maken’. Letterlijk alles wat IS doet, is terug te vinden in de Koran (soennitische interpretatie) en de soenna. Slavernij en verkrachting van niet-islamitische vrouwen, standrechtelijke executies, religieuze zuivering en onthoofdingen, dit alles is terug te vinden in het doen en laten van Mohammed en de koran, op soennitische wijze geïnterpreteerd. IS’ doel is het stichten van een Islamitisch Kalifaat, een ideaal even oud als het islamitische geloof zelf. Als we een beeld willen krijgen van de manier waarop de eerste jihadisten zich in de zevende eeuw meester maakten van het Arabische schiereiland, dan kunnen we leren van de opmars van ISIS. Het zijn oude hongerige wolven die uit de donkere grotten van de geschiedenis naar buiten zijn gekomen. De mannen van ISIS hebben de vlag van Mohammad gehesen, dezelfde vlag die de tweede kalief boven zijn hoofd hield toen hij het oude Perzië binnenviel. Alles wat ISIS nu doet tegen onschuldige mensen, hebben de Arabische moslims in het begin van de islam tegen andere onschuldige mensen gedaan.... https://zlj13051967.wordpress.com/2015/10/16/isis-terreur-geworteld-in-islamitische-cultuur/

Ed

Er zijn verschillende reacties over dit onderwerp. Ik onderzoek met mijn profiel werkstuk wat voor een invloed media op de mensen heeft. Ik zit op dit moment in 6 vwo. Als u tijd heeft zou u dan mijn enquête over media en islam willen invullen? De link is: https://docs.google.com/forms/d/1YEaSdDQmdjxvwK3NQGubm7MU5ED-7-iGFzicQAm9eHc/viewform?c=0&w=1

Edwin Brouwer

Islam is een mooi geloof
alleen de mensen die nu doen dat ze alles voor de islam doen is een leugen
de enige motivatie is angst handelen in de drugshandel(waar het westen afhankelijk van is)
Ben zelf 3 maanden daar geweest , ze handelen uit de naam van allah
maar het gaat om het geld

Jan Stemerdink

Ik zie vooral een bevestiging voor wat er elf jaar geleden al te voorzien was. Op mijn blog herhaal ik wat ik toen in e-mails geschreven heb, namelijk dat het Iraakse bestuur op termijn uit elkaar zou vallen, zie http://janstemerdink.wordpress.com/2014/07/02/isis/
Mijn verklaring is dus ook historisch, alleen gaat die historie niet verder terug dan 20 maart 2003, het moment dat de Amerikanen Irak binnen vielen.
De westerse verklaringen verwijzen naar externe factoren, zoals Berger schrijft, maar het zijn bovendien verklaringen waarin het westen zelf geen blaam treft. Ten onrechte.

Carl Vdb

In deze landen zijn de geldstromen van belang, Quatar, Emiraten....ook Israël heeft belang dat Arabische conflicten uitgegevochten worden net niet in hun achtertuin........ Het blijft een Arabisch gebeuren........

Wim van Rooy

Men snelt daar koppen uit revolutionair modernisme - blijkbaar. Dat zijn daar al eeuwen de 'patronen uit de regio', dat klopt.... Was het ook niet Berger die niet veel verschil ontwaarde tussen de sharia en de westerse wetgeving/liberale rechtsorde? Zoals er uiteindelijk ook niet veel verschil is tussen een chimpansee en de mens.

Jos Jansen

Je probeert een andere draai te geven aan hoe we moeten aankijken naar het ontstaan van ISIS maar uiteindelijk val je toch terug op historische en religieuze verklaringen.

Abdulkader Tayob

Good perspective, but I wonder if the focus of ISIS rests on a future utopia. Rather, the discourse seems to be a demand that a Muslim must join the fight. Focussing on some verses in the Quran, the speeches accuse those who do not join of betrayal and dishonor (no muruwwah). Such sentiments can be located in the agonies of the region these days.

Yvet Veltkamp

In Iran waren het ook religieuse revolutionaire jongeren met grootse idealen voor een betere samenleving die de macht grepen. Het huidige Iran is daar het gevolg van. Zo'n beweging 'past' bijna per definitie in patronen in regio en tijd: anders ontstond zo'n groepering ook niet. Ik zie in de media helemaal geen verwijzingen naar ophitsende imams. Wel wordt er in de media (terecht) gewezen op het extreme geweld en de radicale ideeën die deze jongeren willen verwezenlijken.

Yahya Imeel

Een haarscherpe analyse, maar deze visie wordt niet graag gehoord want ze ondermijnt het (ver)doem-denken van velen. Met een dergelijke correcte analyse kan je alleen naar een echte oplossing zoeken in plaats van schuldigen te zoeken en te verketteren. (alleen is het laatste de makkelijkste methode, de meest populistische en de meest gehanteerde).

Alvast een welgemeende dank aan de moedige schrijver.

Hendrik Bakker

Geweldige analyse, ik hou van je Maurits. Ik moet steeds denken aan onze eigen tachtigjarige oorlog en de reformatie. Er is daar een moderniseringsbeweging aan de gang en dat uit zich niet altijd zachtzinnig.

Simin

Dit zijn niet alleen een paar gemarginaliseerde jongeren die gefrustreerd zijn van de politici. Wat hun mobiliseert is een vage idee dat een Sunni kalifaat het veel beter zal doen dan een Shi'itische Islamitische republiek. In die zin zie ik geen modernisme in hun aspiraties. Deze jongeren in mooie militaire uniforms en prachtig gepoetste tanks zijn instrumenten in de handen van Saudi Arabie en andere Persische golfstaten die teleurgesteld zijn van hun plannen in Syrie en op hun beurt instrumenten van buitenlandse machten die profiteren van de verdeling van Irak.

AJdB

Een kalifaat is theocratie. Een staatsvorm waarbij politiek en religie niet te onderscheiden zijn. Bovendien ligt de schuld bijna altijd bij Amerika, het Westen en de joden. Iedereen weet: Saudi Arabie steunt soennieten, Iran sjiieten. En ze haten elkaar. Politiek en religie zijn daar niet uit elkaar te houden. In de ronselvideo's staat het sterven van een martelaar centraal en niet de opbouw van een vredelievend kalifaat. Waarom zouden 'wij' geen historische en religieuze verklaringen aan mogen geven als 'zij' dat zelf wel doen?

Corien de Gier

Eindelijk een ander blik op dit vraagstuk. Het is zeer ontluisterend hoe er over wordt gesproken in de mainstreammedia. Er worden weer simplificaties toegepast. Verdeel en heers noem ik dit. Eerst om moslims en niet moslims tegenover elkaar te plaatsen en nu zelfs verdeel en heers binnen de islam zelf.

Als ik dit lees denk ik ook aan Bahrain, waar de media helemaal niet over bericht. Daar is al een paar jaar een regime dat onderdrukt, mensen martelt, en met scherp schiet op demonstranten. Wij hier in het westen organiseren nog steeds de Formule 1 races daar alsof er niets aan de hand is. Als er wat over wordt gemeld, wordt gedaan alsof het een onderlinge strijd is tussen sjiieten en soennieten.

Dank voor deze goede analyse.