* The revival of slavery before the hour, Dabiq nummer 4, oktober 2014
Zie ook “Zo ziet dat eruit, slavenhandel door Islamitische Staat”, NRC Handelsblad, 3 november 2014.

Tijdens mijn mastercollege over Arabische papyrologie in Doha, Qatar, las ik met studenten middeleeuwse Arabische documenten. Ze ontcijferden eeuwenoude teksten, waaronder officiële brieven van gouverneurs aan lokale bestuurders, petities aan bisschoppen, correspondentie tussen kooplieden om handelsmissies op te zetten, en briefwisselingen tussen familieleden die informeerden naar elkaars gezondheid en activiteiten.

Ook juridische documenten komen voorbij, zoals huwelijkscontracten, scheidingsakten en alimentatiebetalingen die een inkijkje bieden in gender en sociale relaties van die tijd. Verkoop- en huurcontracten van huizen, dieren en andere bezittingen en documenten waarin afspraken zijn gemaakt over leningen en leveringen dienen als primair bronnenmateriaal om de economie van het vroege islamitische rijk te bestuderen.

De studenten kregen ook een 9e-eeuws verkoopcontract van een Berberse slavin onder ogen. De beschrijving van de slavin laat qua details nauwelijks te wensen over. Haar fysieke en geestelijke toestand worden uitgebreid beschreven: de Berberse vrouw had wit haar, slechte tanden, littekens, was niet zwanger, noch nachtblind, en haar genitaliën waren in orde. En niet onbelangrijk: ze was niet gek en evenmin geneigd om te ontsnappen. Voldoende stof dus voor de potentiële koper in die tijd om te bepalen of hij geld voor haar wilde neerleggen.

Voor de studenten in Doha anno 2016 leverde het contract ook uitermate veel stof op voor een intense discussie over de positie van slaven, vrouwen en andere gemarginaliseerde groepen in de islam. De heftigste discussie betrof die over slavernij, waarbij een student uitriep: “Islam kent geen slavernij!”

Vast staat dat zowel in het heden als in het verleden slavernij voorkomt onder islamitisch gezag. De Koran bevat een ondubbelzinnige verwijzing naar slavernij. Bovendien, de Mamlukken, het systeem van slaafsoldaten, wordt algemeen beschouwd als een karakteristiek kenmerk van de islamitische wereld. De studenten reageerden echter vol ongeloof en verontwaardiging; hoe kan zoiets onbeschaafds als slavernij samengaan met hun islam, de religie bij uitstek die een hogere mate van beschaving nastreeft?

Dat slavernij in de islamitische geschiedenis voor kwam en dat ook nu IS in het openbaar yezidische vrouwen en kinderen te koop aanbiedt, is een on-islamitische uitwas, een afwijking van de norm, en een misdaad die met wortel en tak moet worden uitgeroeid – aldus de studenten in Qatar.

Waarom reageerden de studenten zo heftig? Hoewel Qatar een extreem conservatief land is, wordt er een hervormingsgezinde interpretatie van de islam gevolgd, waarbij de geest van de islamitische wet belangrijker is dan de letter (maqasid al-sharia). Daarnaast is er een tendens om het islamitisch recht tot één handzaam handboek te reduceren: één pakket van direct toepasbare, praktische regels in plaats van het indirect afleiden en herinterpreteren van leef- en rechtsregels voor de huidige tijd op basis van principes die in de begintijd van de islam ook al leidend waren (het dynamische systeem van de klassieke islamitische jurisprudentie, fiqh).

Als je zo’n handboek raadpleegt om te lezen wat de islam over slavernij zegt, zul je niets vinden. Alleen het eindresultaat telt: slavernij is in 1952 officieel afgeschaft in Qatar, en komt niet voor in het handboek van islamitische regels van nu. Islam kent dus geen slavernij.

Zo wordt het verschijnsel slavernij ook gepresenteerd in het boek Reliance of the Traveller: A Classic Manual of Islamic Sacred Law, de Engelse vertaling door Nuh Ha Mim Keller van een 14e-eeuws Arabisch juridisch handboek van Ahmad ibn Naqib al-Misri dat heel populair is onder Westerse moslims. Keller, een Amerikaanse moslim, laat sommige Arabische teksten, waaronder een hoofdstuk over slavernij, echter onvertaald “omdat dit onderwerp niet langer actueel is.”

Met andere woorden: slavernij is officieel afgeschaft, en daarom schrappen we de in de tijd van al-Misri wel degelijk relevante, maar inmiddels verjaarde discussies uit ons moderne islamitische handboek. Dat is een anachronisme pur sang en getuigt van een schrijnend gebrek aan zelfreflectie. Kellers opmerking dat de islam bijdroeg aan de afschaffing van het geërfde instituut slavernij is simpelweg in strijd met de geschiedenis, maar wel degelijk een vaak gehoord apologetisch argument in de discussie over islamitische slavernij.

In zijn inleiding richt Keller zich tot moslims die vandaag op zoek zijn naar een betrouwbaar en handzaam islamitisch handboek op basis waarvan zij hun leven kunnen inrichten. De studenten in Qatar worstelen met dezelfde vraag: hoe kan ik de wereld om me heen in overeenstemming brengen met eeuwenoude regels die absolute waarde zouden moeten hebben? De oplossingen die hun geboden worden om een verschijnsel als slavernij te benaderen – glasharde ontkenning à la Keller of gruwelijke toepassing à la IS – zullen blijven wringen.