Er is een lelijk Engels woord – disremembering – dat naar het Nederlands kan worden vertaald als het net zo lelijke ‘ontherinneren’. Ontherinneren is een opzettelijke actie, en iets heel anders dan de vergeetachtigheid waardoor we allemaal wel eens worden geplaagd. Iedereen vergeet iets: alles onthouden is ondoenlijk en nutteloos. Ontherinneren is selectieve vergeetachtigheid.

Joods-christelijke wortels

Een voorbeeld van die selectieve vergeetachtigheid betreft de joods-christelijke wortels van de Nederlandse samenleving. Niemand zou voor de Tweede Wereldoorlog hebben gesproken over die joods-christelijke wortels. Voor de oorlog komt deze samentrekking in geen enkele Nederlandse krant voor.

Nadat Frits Bolkestein in 1991 aan de joods-christelijke wortels refereerde, bij het bespreken van de onverenigbaarheid van westerse en islamitische waarden, werd de term op grote schaal door politici en journalisten overgenomen. Tegenstellingen tussen joden en christenen, en eeuwenlang antisemitisme waren opeens vergeten.

Islam

Opvallend is dat eenzelfde verschuiving ten aanzien van de islam onmogelijk wordt geacht. De uitspraak van minister Ella Vogelaar in 2007, dat er in de toekomst wellicht een joods-christelijk-islamitisch referentiekader zou ontstaan, waarbij de drie geloven van hetzelfde boek en dezelfde god elkaar zouden vinden, werd met gehoon ontvangen. Veranderingen in de samenleving blijken makkelijk te worden vergeten en zijn moeilijk voorspelbaar en voorstelbaar.

Ontherinneren als strategie

Ontherinneren en selectieve vergeetachtigheid zijn een strategie. Als iets nieuw is, is het nieuws. Een herhaling van gebeurtenissen is geen reden voor verandering van beleid en geen reden om zittende politici weg te stemmen. Verkiezingen worden niet gewonnen door te zeggen dat wat ‘ons’ nu overkomt vergelijkbaar is met wat in het verleden is gebeurd.

Er zijn, om bij mijn vakgebied te blijven, altijd al migranten naar Nederland gekomen, en die migraties hebben in het verleden meermaals tot protesten, moeilijkheden en rellen geleid. Met de meeste kleinkinderen van de migranten kwam het goed, maar die boodschap is geen stemmentrekker.

Historische vergelijkingen

‘Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd ze te herhalen,’ zei George Santayana in 1905. Probleem is: de geschiedenis herhaalt zich nooit op precies dezelfde manier en elke historische vergelijking gaat mank. Politici, journalisten en wetenschappers die een historische vergelijking maken, worden geridiculiseerd door een reeks verschillen te benoemen. Natuurlijk zijn er verschillen, maar welke verschillen zijn belangrijk?

Hoe was een Poolse moeder, die haar baby gewikkeld in kussens over de muur van het Warschause getto gooide in de hoop haar kind te redden, anders dan de Syrische moeder die haar baby in een zwemvest op een gammele boot zet?

Waren de Poolse politieagent en zijn vrouw, die Halinka Rubinstein aan de andere kant van de muur opvingen andere helden dan de Marokkaans-Italiaanse Nawal Soufi, die talloze Syrische kinderen redde door haar 06-nummer te verspreiden onder vluchtelingen en naar aanleiding van hun wanhoops-telefoontjes de kustwacht alarmeerde?

Natuurlijk, de baby in het kussen was joods en die in het zwemvest een moslim, maar de wanhoop van de moeders is gelijk. Wat is belangrijker: de overeenkomst of het verschil?

Vluchtelingen

Nederland kan niet meer vluchtelingen opvangen, volgens sommigen, omdat er werkloosheid is, omdat we nog moeten herstellen van een recessie, omdat er geen opvangcapaciteit is, of omdat de nieuwkomers zich niet zullen aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Nederland moet niet meer vluchtelingen opvangen omdat ‘we’ al zoveel hebben gedaan en het nu de beurt is aan andere landen. Nederland is klein en overbevolkt, en er is geen draagvlak voor opvang.

Het zijn de argumenten van nu én de argumenten van 1938. De redenaties en argumenten zijn gelijk. Toen het congres van Evian – dat een oplossing had moeten zijn voor het toenmalige Europese vluchtelingenprobleem – in 1938 mislukte, zeiden tijdgenoten dat daarmee het lot van de Duitse Joden was bezegeld. Zij voorzagen wel degelijk een vreselijke toekomst, zij het niet in de gruwelijke vorm die die uiteindelijk zou krijgen.

Discriminatie en racisme

Onze strijd moet zich richten tegen ontherinneren en ontkennen. De strijd tegen discriminatie en racisme begint, en kan alleen gewonnen worden door het aanwijzen en erkennen van continuïteiten en patronen. In het herinneren zit iets dreigends: het is niet uniek, het is niet eenmalig. Ontherinneren is de strategie van de laffen.

Dit is een bijdrage uit Waar verzet jij je tegen?, verschenen bij Maven Publishing. Meer informatie over het boek vind je hier.