Politieke correctheid is aanwezig in het islamdebat in Nederland, met name onder sommige islamwetenschappers, zo stelde ik in het eerste deel van deze tweedelige blog. In hoeverre politieke correctheid in het islamdebat wordt ingegeven door dogmatisme, conformisme of een combinatie van beide, is lastig te zeggen. Wel zien we hoe de twee interagerende vormen van politieke correctheid zich manifesteren in de kloof in de samenleving tussen kritische en positieve stemmen in het islamdebat.

Het debat rond de publicatie van het boek Waarom haten ze ons eigenlijk?, in De Balie in januari 2017 illustreert dit. Aan dit boek hadden vooral, maar niet uitsluitend, islamkritische wetenschappers bijgedragen. Critici zoals de Vlaamse publicist Wim van Rooy en ex-PVV-er Bernadette de Wit verkondigden standpunten over de islam en moslims die op gespannen voet staan met de rechtsstaat. Er kwam veel kritiek op dit debat, maar die richtte zich niet alleen op de inhoud. Zowel vanuit de wetenschap als de politiek klonk vooral bezwaar tegen het feit dat dit debat überhaupt had kunnen plaatsvinden.

Paul Cliteur werd in het in deel 1 aangehaalde NRC-artikel gerekend tot het Leidse, islamkritische kamp. Hij was een van de moderatoren van het debat en verdedigde de bijeenkomst door te stellen dat de stemmen die daar aanwezig waren ook gehoord moeten worden, want, aldus Cliteur, “het zijn stemmen die (…) gemeden worden in het publieke debat terwijl ze problemen aankaarten waar de samenleving geen antwoord op heeft.”

De ophef illustreerde de verschillende vormen van politieke correctheid die in het islamdebat voorkomen. De critici op het debat reageerden vanuit de visie dat de geuite meningen in De Balie onacceptabel waren, en daarom geen podium zouden moeten krijgen.

Cliteur stipt echter aan dat juist politiek incorrecte stemmen ook gehoord moeten worden, omdat die volgens hem al veel te weinig ruimte krijgen in het debat. Daarbij mist hij wel het punt dat juist overwegend islamkritische opvattingen gaandeweg steeds dominanter worden in de samenleving. Velen conformeren zich aan deze kritische geluiden, een ontwikkeling waar sommige wetenschappers weer extra tegen ageren.

We zien in Nederland een kloof tussen de manier waarop in de wetenschap en de bredere bovenlaag van de samenleving overwegend over de islam wordt gedacht en geschreven, en hoe de rest van de samenleving erover denkt. In die bovenlaag wordt al dan niet stevig geformuleerde kritiek op de islam of het handelen van moslims nog lang niet altijd bon ton geacht.

Tegelijkertijd zijn islamkritische of zelfs anti-islamitische meningen steeds breder vertegenwoordigd in de samenleving. Recent zijn zij zelfs de publieke perceptie van de islam gaan domineren, en het lijkt erop dat kritiek op de islam de nieuwe maatschappelijke politieke correctheid aan het worden is. Mensen die politieke correctheid in de islamwetenschap aan de kaak stellen, gaan vaak voorbij aan deze nieuwe politieke correctheid.

Het antwoord op de vraag hoe wijdverbreid politieke correctheid is in het islamdebat is niet eenduidig. Zeker, er zijn verschillende affaires aan te wijzen waar sprake is van politieke correctheid. Sommige meningen over de islam worden in het debat meer welgevallig geacht dan andere. En als reactie hierop is het niet onwaarschijnlijk dat sommige wetenschappers, en met hen vele anderen in de bovenlaag van de samenleving, zichzelf geregeld censureren of proberen meer welgevallige meningen te verkondigen.

Maar dit is niet alleen het resultaat van dogmatische of conformistische opvattingen. Het komt deels voort uit een veranderend klimaat ten aanzien van islam in de samenleving. In een samenleving die steeds negatiever wordt over de islam hebben de meer pro-islamitische stemmen de neiging om hier des te actiever op te reageren. Zonder het debat te simplistisch te willen karakteriseren als bestaande uit ‘anti-’ en ‘pro-’islam geluiden, tekenen deze scheidslijnen zich onmiskenbaar af, en speelt politieke correctheid daar een aanzienlijke rol in.

De vraag die dan nog rest is: hoe kunnen we deze steeds meer scheefgroeiende verhoudingen verbeteren? Het antwoord ligt misschien in wederzijds begrip: het zou goed zijn als de deelnemers aan het islamdebat proberen de beweegredenen van anderen beter te begrijpen.

Wanneer je de moeite doet om te begrijpen waar opvattingen van mensen vandaan zouden kunnen komen, en waarom ze op een bepaalde manier denken en handelen, dan is de kans groter dat je nader tot elkaar komt. In de wetenschap werkt men momenteel vooral samen met gelijkgestemden. Het zou interessant en aanbevelenswaardig zijn om in de toekomst ook de samenwerking met andersdenkenden op te zoeken, in plaats van alleen maar het debat.