De Ramadan, een periode van ongeveer dertig dagen waarin moslims over de hele wereld vanaf het begin van de ochtendschemering tot zonsondergang vasten, begint dit weekend. Het vasten houdt in dat moslims niet mogen eten, drinken of roken. Met het naderen van de Ramadan begint ook de jaarlijkse discussie wanneer de Ramadan nu precies van start gaat. Op het eerste gezicht lijkt dat een simpele vraag: de Ramadan begint met het intreden van de gelijknamige maand – de negende maand in de islamitische maandkalender – en eindigt als deze voorbij is. De vaststelling daarvan blijkt echter niet zo eenvoudig, en leidt elk jaar tot veel discussie en onzekerheid.

Traditie

Volgens de islamitische traditie begint elke maand in de islamitische kalender op de avond waarop de smalle maansikkel – die de aanvang van de maand aankondigt – vlak na zonsondergang en laag in het westen met het blote oog te zien is. Dat is echter moeilijker dan het lijkt: het vereist een zekere bekendheid met de hemelverschijnselen. Bovendien hangt de zichtbaarheid van de smalle maansikkel sterk af van waar je je op de aardbol bevindt. En natuurlijk spelen de lokale weersomstandigheden een rol: als het bewolkt is valt er weinig te zien.

Berekenen of waarnemen?

Daarom maken veel moslimorganisaties gebruik van een berekende maankalender. Deze kan echter – afhankelijk van de gebruikte rekenmethoden en benaderingen – afwijken van een kalender die strikt op waarnemingen van de maansikkel is gebaseerd. In Westerse landen, waar moslims van verschillende herkomst wonen, worden verschillende maankalenders gebruikt waardoor veel verwarring ontstaat. Zo volgen Nederlandse moslims maar liefst drie verschillende maankalenders die vaak één of meer dagen van elkaar kunnen afwijken.

Praktijk in Nederland

Turkse moslims volgen een berekende maankalender, de Diyanetkalender, waarbij elke maand aanvangt op de avond waarop de maansikkel volgens ingewikkelde sterrenkundige berekeningen ergens op de aardbol gezien kan worden. Ook moslims in het Verre Oosten, waaronder Indonesië en Maleisië, volgen een soortgelijke berekende maankalender. Bij deze kalenders is er nooit discussie over de juiste datum en kunnen de data voor de belangrijkste moslimfeesten jaren van te voren vastgesteld worden.

Onder Nederlands-Marokkaanse moslims volgt ongeveer de helft een maankalender die wordt vastgesteld op basis van de daadwerkelijke waarneming van de maansikkel vanuit Marokko. Dit betekent dat men pas op de avond zelf weet wanneer de Ramadan begint (en eindigt).

Daarnaast volgen veel Nederlands-Marokkaanse moslims de maankalender van Saoedi-Arabië. Daar hanteert men een berekende maankalender (de Umm al-Qura kalender) waarbij elke maand aanvangt op de avond dat de maan, zoals waargenomen vanuit de Ka’aba in Mekka, voor het eerst later ondergaat dan de zon. De hiermee voorspelde begindata van de maanden vallen echter meestal een dag eerder dan die zoals berekend met een maankalender die vastgesteld wordt op basis van de zichtbaarheid van de maansikkel vanuit Mekka.

Daarom toetsen religieuze autoriteiten in Saoedi-Arabië de berekende data op de feitelijke waarneming van de maansikkel vanuit het Arabisch schiereiland tijdens het begin (en het einde) van de Ramadan en het begin van de bedevaartsmaand, waarmee de data van de hajj en het offerfeest bepaald worden. Opmerkelijk is wel dat de aangekondigde eerste waarneming van de maansikkel vanuit het Arabisch schiereiland vaak blijkt te vallen op een avond waarop dit volgens sterrenkundige berekeningen eigenlijk helemaal niet mogelijk is.

De data voor 2014

Volgens de meest betrouwbare sterrenkundige berekeningen is de ramadanmaansikkel voor het eerst met het blote oog te zien ten westen van Zuid-Amerika op vrijdagavond 27 juni. In de meeste moslimlanden zal dit pas op de volgende avond, zaterdag 28 juni, mogelijk zijn. En vanuit Nederland is de maansikkel pas op zondagavond 29 juni zichtbaar. De maansikkel die het einde van de ramadan aankondigt zal voor het eerst met het blote oog zichtbaar zijn vanuit het westen van Zuid-Afrika op zondagavond 27 juli. In de meeste moslimlanden zal dit pas op de volgende avond, maandag 28 juli, het geval zijn.

Volgens de Diyanetkalender en de Umm al-Qura kalender begint de Ramadan op vrijdagavond 27 juni en eindigt deze op zondagavond van 27 juli.

Voor meer informatie zie:

• Predicting the First Visibility of the Lunar Crescent - met wereldkaarten voor de voorspelde zichtbaarheid van de maansikkel.
• The Islamic Calendar of Turkey - met een datumomzetter geldig tussen 1900 en 2015.
• The Umm al-Qura Calendar of Saudi Arabia - met een datumomzetter geldig tussen 1937 en 2077.
• Islamic-Western Calendar Converter - gebaseerd op de rekenkundige of tabellarische islamitische maankalender en dus alleen geschikt voor benaderde datumomzettingen.