Westen moet probleem laten waar het hoort: de Arabische wereld
In de beslissing over eventueel militair ingrijpen in Syrië wordt een belangrijk aspect vergeten: een herlevend anti-westers sentiment in het Midden-Oosten.
De commotie rondom mogelijk militair ingrijpen in Syrië wordt ingegeven door de grote hoeveelheid politieke, internationaalrechtelijke en militaire overwegingen. Die zijn veelal van rationele aard. Maar er is een belangrijke factor die over het hoofd wordt gezien, waarschijnlijk omdat die juist van irrationele aard is: een plotseling oplevend en sterk anti-westers sentiment in het Midden-Oosten.
In Syrië werd dit sentiment al sedert het begin van de opstand in 2011 gevoed door het Assad-regime: het Westen zit achter de opstand met als doel het regime omver te werpen.
De recente ontwikkelingen in Egypte hebben de anti-westerse gevoelens een nieuwe impuls gegeven. Sinds deze zomer gonst Egypte van samenzweringstheorieën waarin het Westen samen met de Moslimbroeders (en in sommige versies ook samen met Israël) een omverwerping van de Egyptische staat beoogt.
Met name de Amerikanen zijn het doelwit. Obama, in 2010 toegejuicht tijdens zijn speech in Caïro, wordt er drie jaar later van beschuldigd de Moslimbroeders in het zadel te willen houden, of dat hij zelf een verkapte Moslimbroeder zou zijn.
Zelfs Egyptische gerenommeerde media zwelgen in complotten. De best verkochte dagkrant Al-Masry al-Yawm publiceerde een document dat opgesteld zou zijn door topveiligheidsmensen van de NAVO, Amerika, Israël, Engeland, Frankrijk en Duitsland tijdens een geheime bijeenkomst op een Amerikaanse basis in het Duitse stadje Darmstadt. Het document – toevallig in het Arabisch (!) – bevatte plannen om de Egyptische regering omver te werpen, de Egyptische economie te laten crashen en de toevloed van de Nijl te stoppen middels een dam in Ethiopië.
De Egyptische kwaliteitskrant Al-Ahram ging een stapje verder door te berichten over de "ontdekking" van een complot tussen de Amerikaanse ambassadeur in Egypte en de leider van de Moslimbroederschap om "verdeeldheid te zaaien in Egypte", onder meer door 300 gewapende strijders uit Gaza het land in te halen.
Samenzweringstheorieën zijn in het Midden-Oosten al jarenlang aan de orde van de dag, met name omdat er altijd een gebrek aan informatie was en de belemmering voor journalisten om onderzoek te doen. Maar nu steken ze opnieuw de kop op met een ongeëvenaarde heftigheid.
De plotselinge herleving van deze samenzweringstheorieën is overigens goed verklaarbaar. Sinds twee jaar staan de samenlevingen in Egypte en Syrië onder enorme spanning, en er is een algemeen gedeeld gevoel van machteloosheid en naderend onheil. Niets is dan makkelijker dan te wijzen naar buitenlandse krachten aan wie de schuld gegeven kan worden.
De rode draad in alle verhalen is dat het Westen in het algemeen, en de Amerikanen in het bijzonder, gemene zaak hebben gemaakt met de Moslimbroederschap. De veroordelende reactie van het Westen over het afzetten van Morsi en het bloedig neerslaan van de pro-Morsi-betogingen worden gezien als een bevestiging van dit wantrouwen.
Het totaal absurde karakter van deze aantijgingen is voldoende voor het Westen om de schouders erover op te halen en zich te concentreren op de dringende kwesties die er werkelijk toe doen. Maar dat is een misrekening: voor Egyptenaren, en veel Arabieren, is de werkelijkheid dat zij worden bedreigd door het Westen. Iedere actie van het Westen in Egypte, Syrië of welk Arabisch land zal in dat licht worden bezien.
Het groeiend anti-westers sentiment in het Midden-Oosten moet dus wel degelijk meegewogen worden in acties richting Syrië. De morele en principiële overwegingen aan westerse zijde zullen, wanneer zij leiden tot militair ingrijpen, worden uitgelegd als camouflage voor het werkelijke doel: ondermijnen van het Midden-Oosten. Het resultaat van ingrijpen zal dus geen applaus of bloemen zijn, maar een uitbreiding van de rangen van jihadisten met seculiere strijders die hun land willen 'verdedigen' tegen het Westen.
De Arabische wereld is boos op Assad, Morsi, Amerika, het Westen, maar doet zelf niets. De Arabische Liga heeft opnieuw een brevet van onvermogen afgegeven door afgelopen weekeinde niet te beslissen tot actie tegen Syrië, maar de Verenigde Naties op te roepen tot ingrijpen. Het Westen zou zich niet het hoofd moeten breken over wat te doen aan de Syrische situatie, maar het probleem terug leggen waar het hoort: de Arabische wereld, en in het bijzonder de Arabische Liga. Want vingers wijzen naar het Westen is wel een heel makkelijke uitweg.
Dit stuk verscheen op 3 september 2013 ook in NRC Handelsblad en nrc.next.
3 Comments
Ik ben het helemaal met je eens. Vanwege het bovengeschetste. Overigens merk ik in mijn contact met Egyptenaren dat die absoluut niet kunnen geloven dat er vanuit humanitaire overwegingen door wie ook maar ingegrepen zou worden. Alsof dat niet kan bestaan.
Overigens hoeven wij ons dan ook niet het hoofd te breken over de gevolgen van een Arabisch ingrijpen. Dat gaat domweg niet gebeuren.
Geachte heer Berger,
De hamvraag lijkt mij of wij willoos moeten blijven toekijken terwijl onschuldige burgers zonder medogen afgeslacht worden en er een vrijwel ongekende vluchtelingenstroom is. Mij lijkt van niet. Dat hebben wij al te lang gedaan zeg ik in hindsight.
Dat de Arabische Liga niets doet is in de kern lijkt mij om dezelfde redenen als dat Rusland en China mordicus tegen een Veiligheidsraadsbesluit zijn. Immers in alle Arabische landen rommelt het behoorlijk. Het huidige Egyptische regime b.v. kan moeilijk ingrijpen voorstaan na wat het zelf de afgelopen maanden heeft laten i.c. doen gebeuren. Dan lijkt mij dat anderen maar alleen hun verantwoordelijkheid moeten nemen.
Het anti-westerse sentiment heeft (mede) zijn oorzaak in het feit dat het Westen de onaangename heersers blijft steunen (Bahrein b.v.). Wij roepen bij mijn weten zelfs niet op tot een dialoog. Maar ook is het natuurlijk altijd makkelijker om een ander de schuld te geven dan de hand in eigen boezem te steken. Ik ben in elk geval al decennia lang cynisch geweest over de vermeende Arabische broederschap. Het stelt mij zeer te leur om telkenmale weer bevestiging hier van te moeten zien.
Last but not least, zoals een voormalige leidinggevende van mij eens zei: "No more problems please, only solutions" :-).
Met vriendelijke groet,
Louis G.L. Hofman
Consistent verhaal. Helder gescheven. Ik heb drie hoofdpunten van kritiek: in het Midden-Oosten is niet sprake van een ' plotselinge' haat jegens het Westen, maar een structurele. En deze is overal bekend. Het lijkt me dus niet dat deze 'plotse' kennis doorslaggevend moet zijn bij al dan niet westers ingrijpen.
Verder is je analyse uiterst koel: je wijdt niet 1 woord aan de vreselijke menselijke tragedie die er zich in Syrië afspeelt. Zonder dat element was er in het Westen uberhaupt geen sprake van mogelijk ingrijpen. Wat de Arabieren van ons vinden speelt dus sowieso geen rol.
3:dat de Arabische wereld niets doet is verre van juist: we weten allemaal dat Qatar en Saoedi-Arabië en groepen als Hezbollah zich er intensief mee bemoeien. Of we het ermee eens zijn of niet is een ander verhaal. Daarbij hebben Libanon en Jordanië hun grenzen opengesteld voor miljoenen vluchtelingen. Dat de AL het politiek niet eens is, is ook een ander verhaal. In het Westen kunnen we ook niet tot een standpunt komen. Het is erg gemakkelijk om hen te schuld te geven: ons land heeft 50 Syrische vluchtelingen toegelaten.
Met deze punten in het achterhoofd, ontbreekt de essentie in je betoog: wat te doen bij misdaden tegen de menselijkheid in niet-westerse landen?